Paternoster cz. 1

Kilka słów wstępu. Historia.

Współczesne słowo różaniec utożsamiane jest z charakterystycznym sznurem modlitewnym, służącym do odliczania ilości powtórzeń poszczególnych części modlitwy. Wsród chrześcijan jako pierwsi, formę modlitwy zbliżonej do różańca, stosowali pustelnicy (odliczanie na placach, przekładanie określonej liczby kamyków do specjalnie przygotowanych do tego czarek). Stopniowo sposób liczenia "pacierzy" udoskonalano, przygotowując sznury z odpowiednią liczbą węzłów, pętelek lub też nanizanych kawałków drewna. Takimi "prototypami" różańca posługiwali się m. in. św. Pachomiusz (+346) czy św. Benedykt z Nursji (+547).

Za najstarszy chrześcijański różaniec uważa się sznurek z nawleczonymi kulkami, znaleziony w grobie św. Gertrudy z Nivelles (+658). Niestety, zabytek ten zaginął. Jednymi z najstarszych, zachowanymi do naszych czasów, są różańce z XIII wieku. Pierwszy z nich, liczący sobie 158 paciorków, jest wyrzeźbiony na nagrobku zmarłego w 1273 roku rycerza Zakonu Templariuszy Gerarda. Kolejny zabytek to XIII-wieczny sznur bursztynów, zdjęcie którego udało mi się odnaleźć na jednym z rosyjskich forum:

Paternoster, 1260 r., Museum of Cork, Irlandia

W Średniowieczu sznury modlitewne służyłu do wielokrotnego odmawiania modlitwy Pater Noster, od której sznury te wzięły swoją nazwę (także polski termin pacierz ma tu swoją genealogię). Pod koniec epoki nazwę Paternoster wypiera słowo Rosarium - pojęcie zaczerpnięte ze średniowiecznej poezji Maryjnej. Róża była w tym okresie "ulubionym" symbolem Matki Bożej (w liryce często określano Ją jako "Róża"). Pod koniec XV wieku termin Rosarium nabrał znaczenia "Ogrodu Różanego", używanego jako jeden z tytułów nadawanych Maryi.

Madonna przy fontannie, 1439

Nazwa różańca powiązana jest także z rozpowszechnionym w Europie Zachodniej elementem średniowiecznego stroju/ozdoby, noszonym zarówno przez kobiety i mężczyzn. Niemieckie słowo Rosenkranz oznaczało wieniec/wianuszek klejnotów, kulek z szlachetnych metali lub po prostu kwiatów nakładanym na głowę. W XIII wieku ten świecki zwyczaj został przeniesiony do kultu maryjnego - przedstawienia Matki Boskiej zaczęto ozdabiać wieńcami kwiatów.

Potocznie za "ojca" różańca uważa się św, Dominika, którego, według XV-wiecznych podań, tej formy modlitwy miała nauczyć sama Maryja, polecając mu rozpowszechnienie jej na całym świecie. Dołączenie do wielokrotnego powtarzania modlitw Ojcze nasz i Zdrowaś Maryjo rozważań ma swoje źródło wpoźnym średniowieczu. Na kształt tajemnic różańcowych miał również bł. Henryk Suzo. W 1569 r. papież Pius V ustalił jednolitą formę różańca, składającą się z trzech tajemnic po pięć części każda (wtedy też, oficjalnie, paciorki na sznurze modlitewnym zaczęto dzielić na dziesiątki).